Pengurusan alam sekitar

Pengurusan alam sekitar mempunyai pelbagai tafsiran dan definasi kita boleh melihat dari pelbagi sudut mengenai alam sekitar seperti dari segi sudut bahasa ,perkataan alam sekitar atau dalam bahasa inggerisnya environment dipinjamkan dari bahasa perancis environneryang bermkasud meliputi .Ini bermakna segala yang terdapat disekeliling manusia dianggap alam sekitar .Dalam kamus Webster menjelaskan maksud alam sekitar sebagai kesemua factor dan keadaaan fizikal , social dan kebudayaan yang mempengaruhi kewujudan dan perkembangan benda hidup.

Panel pencemaran alam sekitar amerika sarikat pula telah menjelaskan alam sekitar sebagai keseluruhan factor social, biologi, fizikal dan kimia yang membentuk persekitaran manusia( Bartelmus 1986). Mengikut akta kualiti alam sekeliling ,1974 menjelaskan bahawa alam sekitar merupakan factor-faktor fizikal disekeliling manusia termasuklah tanah ,air ,atmosfera , bunyi , bau , rasa ,factor- factor biologi haiwan dan tumbuhan serta factor social dan estetik .Definasi alam sekitar dalam akta ini terhad kepada aspek tertentu sahaja sesuai dengan fungsinya sebagai asas perundangan mencegah dan mengawala pencemaran .

Daripada definisi ini dapatlah difahami bahawa terdapat pelbagai tafsiran mengenai alam sekitar bergantung dari sudut mana kita menilainya .Sesuatu yang yang jelas ialah alam sekitar tidak sahaja merangkumi aspek fizikal tetapi juga sosio-budaya masyarakat .Oleh itu alam sekitar boleh dikelaskan kepada beberapa kumpulan .

Pengaruh alam sekitar terhadapa manusia

Alam sekitar memepengaruhi kehidupan manusia ,bahkan keseluruhan tamadun manusia dipengaruhi alam sekitar .Sebagai contoh keadaan iklim dan jenis sumber disesuatu kawasan mempengaruhi segala aktiviti kehidupan masyarakat dikawasan berkenaan .Disamping itu ,alam sekitar turut memberi berbagai ancaman terhadap manusia .Ancaman yang boleh dimaksudkan boleh dipecahkan kepada beberapa ketegori seperti berikut :

1. Ancaman fizikal/geomorfologi terhadap kehidupan manusia seperti gempa bumi ,letupan gunung berapi ,tanah runtuh ,kebakaran dan mendapan tanah,
2. Terdapat berbagai-bagai factor iklim yang boleh mempengaruhi dan memberi ancaman kepada kehidupan manusia serperti banjir ,rebut , kemarau ,hujan batu dan salji.
3. Wabak penyakit memang terkenal sebagai ancaman kepada manusia jika gagal dikawal .Antara wabak penyakit yang merbahaya ialah taun ,malaria ,dan penyakit epidemic lain.

Secara umun pengaruh lam sekitar ke atas manusia lebih ketara dalam masyarakat yang kurang maju atau miungkin pada zaman awal tamadun manusia ,Manusia kurang berkemampuan menangani pengaruh dan ancaman alam sekiatr disamping tidak berupaya membuat perubahan ketara terhadapa alam sekiatar mengikut keperluan mereka .Kekurangan pengetahuan dan keterbatasan keupayaan teknologi menjadikan mereka menyerah kepada pengaruh alam sekitar .

Disamping kegagalan menghindari ancaman alam sekitar ,aktiviti manusia zaman dahulu kala juga mengakibatkan perubahan ketara terhadapa alam sekitar kerana bilanganya masih terlalu kecil serta pengetahuan dan keupayaan teknologi masih terbatas .Namun begitu elok juga dinyatakan bahawa pengaruh dan ancaman alam sekitar terhadapa manusia masih wujud pada masa kini .Ancaman ini berbeza bentuknya .Jika zaman silam ancaman tersebut merupakan faktor semulajadi tetapi pada masa kini ancaman ini lebih merupakan akibat daripada aktiviti manusia mengubah suai alam sekitar serta kesan sampingan aktiviti pembangunan .

Ancaman alam skeitar terhadap manusia pada masa kini wujid bukan sahaja dinegara kurang maju tetapi juga negara maju .Dinegara kurang maju ancaman ini akibat dari ketidakcukupan infrastruktur dan kemudahan asas ,keupayaan teknologi yang terhad dan kekurangan sumber makanan .Keadaan ini ditambah pula aktiviti pembangunan yang tidak dirancang dengan sempurna sebgai contoh ,kemusnhan huitan menimbulkan banjir dan kemarau yang seterusnya masalah lain seperti kemusnhan sumber air. Gangguan ekosistem sungai , pemendapan dan kesan social kepada golongan yang bergantung hidup pada sungai .

Keadaan sedikit berbeza dinegara maju kerana kepesatan pembangunan mendedahkan mereka kepada ancaman kepada alam sekitar .Sebagai contoh kesesakan dikawasan Bandar mungkin memaksa pembangunan dijalankan dikawasan marginal dan berisiko tinggi .Sesetengah teknologi yang digunakan dinegara maju memdedahkan penduduk kepada pencemaran dan pelbagi risiko lain.

Konsep ekosistem

Sebelum penerangan konsep ekosistem elok terlebih dahulu sekiranya kita mengetahui tentang ekologi yang terlebih dahulu .Istilah ekologi terbentuk hasil dari gabungan dua perkataan greek iaitu oikos yang bermaksud rumah dan logos yang berereti ilmu .Ini bermakna ekologi ialah bidang yang mengkaji benda hidup dengan persekitaran.Hubungan komuniti benda hidup dengan persekitaran membentuk system yang dikenali sebagai ekosistem .

Komuniti benda hidup merupakan satu himpunan organisma bernyawa yang hidup bersama dan saling berhubungan dengan alam sekiatrnya .Jadi hubungan organisma bersama dengan alam sekitar tempat tinggalnya membentuk satu system yang berfungsi dan kompleks dan disebut sebagai ekosistem .

Ekositem terdiri daripada peringkat dan meliputi keluasan yang berbeza .Sebagai contoh , satu kawsan hutan boleh dianggap satu ekosistem . Diperingkat yang lebih kecil pula tasik,sungai, bahkan batang kayu yang sedang mereput juga boleh dianggap sebagai ekosistem . Kita akan melihat konsep ekosistem dari strukturnya seperti dari segi penghasil , penghurai , dan juga pengguna.
Penghasil

Penghasil tediri daripada tumbuhan hijau seperti pokok ,rumput dan alga .melaui proses fotosintesis tumbuhan menghsailkan bahan organik dari bahan bukan organik yang diperolehi dari alam sekitar terutamnaya dari tanah.Proses fotosintesis ini memerlukan karbon dioksida dan air serta dibantu oleh tenaga suria .Melalui proses ini glukos terbentuk dan disimpan didalam tisu tumbuhan dan gas oksigen dikeluarkan sebgai bahan sampingan .

Pengguna

Organisma yang memakan penghasil baik secara terus aatu sebaliknya dianggap sebagai pengguna yang boleh dibahagikan kepada beberapa peringkat .Pengguna primer ialah pengguna yang memakan penghasil .Pengguna sekunder pula terdiri daripada pengguna yang memakan primer .Terdapat peringkat –peringkat penguna berikutnya seperti peringkat tertier dan seterusnya .Sesetengah pengguna boleh berubah-ubah kedudukan sebagai pengguna .Pengguna juga boleh dikelaskan mengikut jenis makanan seperti herbivor yang memakan tumbuhan ,karnivor dan juga omnivore.

Pengurai

Kesemua factor biotic sama ada penghasil atau penguna akan mati sama ada akibat ketidaksesuaian factor abiotik disekelilingnya atau dijadikan sumber makanan oleh pengguna lain atau kerana beberapa sebab lain .Hidupan yang mati akan mereput apabils digunakan oleh organisma mikro sebagai bahan makanan .Organisma yang telah mati akan dikenali sebagai pengurai .Terdapat dua kelas organisma pengurai iatu fungi dan bacteria .Organisma ini mengurai bahan organic kepada sebatian yang lebih mudah .Proses ini penting dari segi mengembalikan elemen tertentu kedalam tanah

Kitaran nutrien

Terdapat beberapa elemen abiotik dalam bentuk organic dan tidak organic yang diperlukan oleh organisma .Elemen ini seperti karbon dan nitrogen diperolehi dari alam sekitar dan digunakan oleh organisma dan kemudian dilepaskan kembali ke alam sekitar
Dan digunakan pula oleh organisma lain .Jadi wujudlah beberapa pusingan elemen ini didalam ekosistem .Sebagai contoh ,karbon dioksida diambil tumbuhan dalam bentuk karbon dioksida melalui proses fotosintesis .Elemen ini disimpan dalam bentuk organic didalam tisu tumbuhan .Kemudian elemen ini diambil pula oleh haiwan yang memakan tumbuhan sebagai salah satu zat makanan dan dibebaskan semula kea lam sekitar sebagai karbon dioksida melaui pernafasan .Karbon yang tidak melalui pernafasan akan sama disimpan atau bertukar menjadi karbon dioksida melaui proses fermentasi dan kemudian digunakan kembali tumbuhan hijau melalui proses fotosintesis.




Kitaran air

Air sentisa berubah ubah dari satu bentuk ke satu keadaan yang lain membentuk sebuah kitaran yang disebut sebagai kotaran air .Kitar air memperlihatkan pergerakan air dalam satu kitaran yang berterusan dan melibatkan berbagai komponen alam sekitar seperti atmosfera ,tumbuhan,permukaan tanah, tasik,sungai lautan dan bahagian bawah atau dalam tanah .
Wap air yang berada di atmosfera terpeluwap membentuk hujan ,salji dan embun.Hujan hanya berlaku sekiranya kandungan wap iar diatmosfera menjadi tepu ,sementara kewujudan zarah –zarah diatmosfera membentuk air yang cukup berat untuk jatuh ke bumi .Tidak kesemua air yang jatuh sampai ke permukaan bumi kerana sebahagian air yang jatuh dipintas oelh tumbuhan dan elemen lain sperti bangunan .Air yang dipintas sebahagianya akan hilang kembali ke uadara melaui proses pemeluwapan .Proses pemintasan air yang turun disebut pintasan dan jumlah air yang hilang kembali keudara setelah dipintas dikenali sebagai kehilangan pintasan .

Sebahagian daripada air yang dipintas sampai juga ke permukaan bumi .Seperti yang telah dinyatakan diatas ,air ysng dipintas hilang ke udara melaui proses pemeluwapan terutama ketika hujan mula turun .Tetapi apabila hujan bertambah lebat ,air yang dipintas sama ada jatuh terus kepermukaan bumi atau di pintas oleh permukaan lain sebelum sampai ke permukaan bumi.

Selain air yang sampai ke bumi setelah dipintas ,terdaptjuga sebahagian daripada air hujan yang jatuh terus ke permukaan bumi .Apabila sampai ke permukaan bumi ,sebhagian daripada air ini akan masuk kedalam bumi melalui proses susupan .Jumlah air yang menyusup ke dalam tanah bergantung pada permukaan bumi .Guna tanah seperti hutan dan padang rumput membenarkan lebih banyak air menyusup berbanding dengan permukaan jalanraya dan simen .Air yang menyusup masuk ke perut bumi akan melaui perkolasi ,iaitu,proses penyusupan air melalui lubang-lubang dibawah tanah .Air yang menyusup kedalam tanah akan membentuk aliran antara yang mengalir diatas permukaan yang telah telap dibawah tanah dan akhirnya keluar kembali ke permukaan bumi melalui lubang di permukaan tanah .Fenomena seperti ini boleh dilihat dikawasan lereng bukit atau gunung

Sebahgian daripada aliran antara masuk terus ke dalam saliran seperti sungai atau parit .Air yang mengalir melalui system saliran ini dikenali sebagai aliran permukaan .Sebahagian daripada air dibawah tanah juga terus bergerak melalui proses perkolasi dan mebentuk air dibawah tanah .Air dibawah tanah akhirnya masuk kedalam system saliran di permukaan bumi dan menjadi aliran permukaan .

Sementara itu sebahagian air yang jatuh ke permukaan bumi dan tidak menyusup kedalam tanah bertakung dalam lekuk di permukaan bumi .Sebahagian lagi membnentuk aliran daratan iaitu air yang mengalir mengikut kecerunan di permukaan bumi yang dikenali air daratan .Air yang berada dalam lekukan di permukaan bumi serta yang mengalir sebagai alairan daratan dan aliran permukaan akan terpeluwap dan bertukar menjadi wap air dan naik ke atmosfera .Air yang terkandung didalam tisu tumbuhan dan iar dalam tanah juga akan tersejat dan bertukar menjadi melaui proses transpirasi .Wap air yang berada diatmosfera kemudian akan jatuh ke bumi semula sebagai hujan yang melengkapkan kitaran air .Kitar air merupakan salah satu system semulajadi yang perlu dikekalkan dan jika terganggu berbagi kesan buruk akan kita alami .

Kemusnahan hutan

Hutan memainkan peranan penting kepada alan semulajadi dan manusia .Hutan tlah diteroka sejak lam dahulu tetapi aktiviti ini talah sampai ke tahap kemusnahan sejak 150-200 tahun kebelakangan ini .Kaadar kemusnahan hutan terlalu pantas menjadi isu antarabangsa kerana bukan sahaj boleh melenyapkan sumber tetapi menimbulkan masalah kepada alam sekitar dan manusia keseluruhan.Sejak kebelakangan ini kemusnahan hutan yang serius akibat dari pembalakan telah dilaporkan dibeberapa buah negara seperti Haiti,Ethiopia,Thailand,India dan juga Brazil .Mengikut anggran hutan tropika musnah pada kadar 11.3 juta ekar setahun.

Kemusnahan melenyapkan kegunaan hutan sebagai sumber penting kepada manusia dari segi sumbangan kepada industri perkayuan ,kegunaan rekreasi ,penyelidikan dan perkembangan sains dan teknologi .Dari segi alam sekiatr pula berbagai masalah akan timbul dan akhirnya memberi kesan buruk kepada manusia sendiri seperti hakisan tanah ,pencemaran air ,banjir ,mengurangkan simpanan air dan memusnahkan tumbuhan dan hidupan liar .Sebahagian daripada masalah ini ditunjukkan pada rajah 2.

Aktiviti utama memusnahkan hutan ialah :

i. Pembalakan secara berleluasa untuk memenuhi permintaan industri perkayuan
ii. Pembukaan tanah baru untuk pembangunan pertanian secara besar besaran
iii. Pembangunan Bandar baru,kawasan perindustrian,infrastruktur fizikal seperti lebuh raya ,empangan dan sebagainya
iv. Pengusahan tanaman pertanian pindah
v. Penebangan pokok untuk kegunaan sebagi kayu api dan arang
vi. Pengunaan hutan sebgai kawasan padang ragut
vii. Kebakaran hutan
viii. Peperangan.
Sebahagian daripada aktiviti ini mungkin berleluasa disesetangah kawasan sahaja.Walau bagaimanapun aktiviti penerokaan hutan untuk pembangunan ekonomi khusunya industri perkayuan dijangka akan berterusan kerana pembangunan sesebuah negara.

Kegunaan air

Air dengan sifat semulajdi yang unik mempunayi banyak kegunaan dan tidak dapat ditukar ganti dengan jenis cecair lain ,secara umunya terdapat dua jenis kegunaan air iaiutu guna habis dan guna tidak habis .

Kegunaan guna bahis ialah apabila kuantiti air yang digunakan berubah biasanya berkurangan dari kuantiti asal seperti air yang digunakan dirumah atau untuk pengairan pertanian .Kegunaan guna tidak habis pula ialah apabila air yang digunakan tidak berkurangan dari segi kuantitinya ,contohnya untuk kegunaan rekreasi.Dari segi fizikal kebanyakan kegunaan air bersifat guna tidak habis .dari segi ekonomi kegunaan air disifatkan guna habis kerana setiap openggunaan air melibatkan perbelanjaan .Berikut ialah kegunaan air yang terpenting .

Memenuhi keperluan fisiologi
Air sangat pointing bagi memnuhi keperluan fisiologi manusia ,tumbuhan dan haiwan .Air ialah komponen utama dalam sel organisma .Contohnya keseluruhan badan manusia mengandungi kira-kira 80% terdiri dari air .

Medium untuk kehidupan
Air merupakan medium bagi haiwan akuatik untuk hidup .Menurut teori biologi ,hidupan bermula didalam air .Sehingga kini sebahgian organisma masih hidup didalam air .

Fungsi sebagai pelarut
Air merupakan pelarut yang sangat penting dari segi kimia molekul air mempunyai sifat polar daripada atom oksigen bercas negative dan dua atom hydrogen bercas positif tersusun secara tidak simetri .Sifat polar ini menjadikan air sebagai pelarut yang baik .

Medium pengangkutan
Air telah lam digunakan sebagai medium pengangkutan dan sehingga kini pengangkutan air sangat penting terutama untuk kargo.

Sumber tenaga
Air juga merupakan sumber tenag yang berpotensi kerana mempunayi simpanan yang berkekalan dan tidak mencemar .Air memainkan peranan besar dalam penghasilan tenaga elektrik dan menjadi sumber alternative kepada sumber lain seperti petroleum.



Sumber rekreasi
Kawasan yang mempunayi elemen air seperti tasik , laut ,air terjun dan sungai dimajukan untuk tujuan rekreasi kerana iar merupakan elemen yang menarik,sejuk ,lembut dan menyegarkan .
Pencemaran udara akibat aktiviti manusia

Terdapat berbagi aktiviti mengeluarkan bahan pencemar ke udara .Secara umum punca pemcemaran boleh kita berikan kepada empat ketegori :

Pembakaran bahan api

Pembakaran bahan api dilakukan denganberlelua sama ada tujuan keperluan rumah ,perdagangan atau sebaginya .Bahan api yang selalu digunakan ialah arang batu dan petroleum yang mengandungi unsure karbon .Disamping unsure karbon bahan api juga mengandungi sulfur dan nitrogen .Pembakaran sulfur menghasilkan sulfur dioksida dan trioksida yang amat merbahaya ini .Nitrogen dioksida juga merupakan sejenis gas berbau dan bahan pencemar yang berbahaya.

Punca bergerak

Punca pencemaran bergerak ialah seperti kenderaan bermotor ,keretapi,kapal terbang dan kapal laut .Oleh keranan kesemua kenderaan ini mengunakan bahan api yang sama sperti diatas maka bahan pencemar yang dihasilkan juga adalah sama .

Proses industri

Proses industri merupakan sumber pencemaran yang utama .Disamping mengeluarrkan gas seperti diatas terdapat juga gas berbahay lain yang dihasilkan bergantung kepada proses yang terlibat .Kilang yang mengunakan bahan kimia menghasilkan gas beracun seperti ammonia .Aktiviti kauri ,kilang simen ,batu bat dan kilang papan menghasilkan asap hitam daripada proses pembakaran .

Pelupusan sisa pepejal

Sisa pepejal dari kawasan perumahan ,perdagangan ,pejabat ,industri pertanian dan sebagainya turut menghasilkan gas berbahaya teruatama jika pelupusan melibatkan pembakaran terbuka .Sebagai kesimpulan pencemaran udara akibat dari aktiviti manusia bukanlah satu perkara baru dan tidak pberlaku pada zaman silam .Pencemaran berpunca daripada pembakaran arang batu agak serius di England sejak berkurun dahulu .Sebagai contoh kajian dilondon menunjukkan bahawa sebelum tahun 1750,hanya lebiih kurang 18-20 hari sahaja cuaca berjerebu dalam tempoh setahun tetapi bertambah kepada lebih 50 hari pada akhir kurun ke 19 (Goudie,1984)

Jenis-jenis bahan pencemar

Bahan pencemar boleh dikelaskan berdasrkan beberapa criteria seperti sifat fizik , kimia dan berpunca bahan pencemar .Dari sifat fizik bahan pencemar boleh dikelaskan kepada gas ,asap ,habuk dan sebagainya .Dari segi punca bahan pencemar udara boleh dikelaskan kepada pencemar primer dan pencemar sekunder .Bahan pencemar primer ialah bahan yang terdapat diudara dlaam bentuk asal seperti sulfur dioksida,nitrogen oksida ,dan hidrokarbin .Bahan pencemar sekunder pula ialah bahan pencemar yang bukan dalam bentuk asal yang trbentuk melaluin proses tindak balas fotokimia ,hidrolisis dan pengoksidaan .

Bahan pencemar juga boleh diketegorikan berdasarkan bahan komponen kimia yang boleh dibahagikan kepada pencemar organic dan tidak organic .Bahan pencemar organic ialah seperti hidrokarbon,aldihid ,keton,alcohol dan eter.Contoh bahan pencemar bukan organic pula ialah oksida sulfur, oksida nitrogen ,hydrogen klorida dan hydrogen florida. Berikut ialah beberpa jenis bahan pencemar udara yang selalu terdapat diudara.

Karbon monoksida

Karbon monoksida ialah sejenis gas yang tidak berwarna ,berbau dan tanpa rasa,gas ini terhasil daripada pembakaran tidak lengkap bahan hidrokarbon ,Antara punca uatama gas ini ialah kenderaan dan kilang dan ia merupakan gas pencemar utama dikawasan Bandar.KArbon monoksida sangat berbahaya kepada manusia kerana mudah bertindak dalam hemonglobin untuk membentuk karboksihemonglobin ,keadaaan ini mengakibatkan mangsa menjadi pening, sakit kepala pitan dan mengakibatkan maut .

Hidrokarbon

Hidrokarbon ialah sebatian yang mengandungi elemen hydrogen dan karbon seperti metana ,etana, propana, dan etilena. Hidrokarbondihasilkan secara semulajadi oleh benda bahaya terutama tumbuhan .Kewujudan bahan hidrokarbon di atmosfera mungkin menimbulkan masalah serius yang boleh menganggu manusia melalui pembentukan asbut fotokimia .Hidrokarbon pada kepekatatan tertentu boleh meningkatkan kepekatan bahan pengoksida fotokimia yang boleh menimbulkan masalah seperti kesukaran bernafas ,batuk, sakit dada, mata dan hidung .

Oksida nitrogen

Terdapt dua jenis oksida nitrogen yang terpenting sebagai bahan pencemar iaiatu nitric oksida dan nitrogen dioksida .Nitrik oksida ialah sejenis gas lengai dan kurang toksik pada parasa lazim .Namun begitu gas ini mempunayi sifat seperti karbon monoksida yang mudah memasuki hemonglobin sehingga mengurangkan kandungan oksigen didalam darah .Nitrogen dioksida boleh mengakibatkan penyakit yang ada kaitan dengan system pernafasan dan boleh memberi kesan buruk kepada tumbuhan dan ia juga mudah larut didalam air membentuk asid nitric ,dan jika ia melarut diatmosferta dan melarut didalam air hujan akan membentuk hujan asid .

Oksida sulfur

Terdapat beberpa jenis oksida sulfur .Sulfur dioksida dan sulfur trioksida merupakan dua yang terpenting .Gas ini dihasilkan darupada pembakaran bahan api fossil kerana bahan ini mengandungi sulfur .Sulfur doksida ialahg gas yang tidak berwarna ,tidak mudah terbakar , tidak meletup dan mempunyai bau yang melemaskan .Gas ini boleh memusnahkan harta benda seperti logam ,kulit dan juga tumbuihan serta menganggu system pernafasan manusia .Dikawasan Bandar jumlah zarah yang mengandungi kedua –dua asid ini agak tinggi .Oksida-oksida sulfur,oksida-oksida nitrogen dan karbon dioksida merupakan punca hujan asid yang terjadi dikawasan bandar

Rujukan

Pengurusan sumber dan alam sekitar,Abdullah Mohamad Zaid ,Institut Teknologi Mara Shah Alam (1999).(Biro penyediaan teks)

Pertanian lestari ,Mohd Razi Ismail,Dewan bahasa dan pustaka ,Kuala Lumpur 2006.